Báo Alo Úc – Theo anh Nguyễn Sóng Hiền, một nghiên cứu sinh về giáo dục ở Trường đại học Newcastle (Australia), vì lợi ích của giáo dục, hãy loại tác phẩm Chí Phèo ra khỏi chương trình môn văn ở phổ thông. Đề xuất khiến dư luận “dậy sóng”.
Trước khi đưa ra những lập luận để làm cơ sở cho đề xuất loại tác phấm Chí Phèo ra khỏi chương trình môn văn ở bậc học phổ thông, anh Hiền khẳng định: “Ở khía cạnh văn học, tác phẩm có thể được đánh giá là thành công về phong cách viết. Tuy nhiên, đứng trên góc độ giáo dục, theo quan điểm cá nhân, tôi cho rằng cần cân nhắc kỹ lại”.
Theo anh Hiền, nhân vật Chí trong tác phẩm Chí Phèo của nhà văn Nam Cao đơn giản chỉ là một đứa trẻ không được giáo dục, và không thể là đại diện hay điển hình cho một tầng lớp nào trong xã hội mà Chí đang sống.
Những diễn biến tâm lý, hành vi của Chí chỉ như những đứa trẻ cùng hoàn cảnh ở bất kỳ xã hội nào khác. Vì vậy, không thể quy chụp rằng Chí bị xã hội phong kiến lưu manh hoá, hay bị cường hào ác bá làm hại. Số phận của Chí là một số phận đáng thương, vì khi sinh ra đã phải chịu thiệt thòi và bất công. Nhưng chúng ta cũng kịch liệt phê phán và phản đối những hành vi lưu manh, thú tính của hắn. Và ngay cả việc giết Bá Kiến sau khi uống rượu say cũng là một hành động không thể dung thứ.
Anh Hiền cho rằng, việc nhiều học giả và nhà phê bình hình tượng hoá nhân vật này là sự phản kháng của tầng lớp bần nông đối với giai cấp cường hào, ác bá chính là sự quy chụp và áp đặt khiên cưỡng.
“Chí đã giết người trong lúc say, đó là hành vi không phải của một con người. Cho dù ở bất kỳ xã hội nào, những hành động đó đều đáng bị lên án và cách ly ra khỏi đời sống xã hội”, anh Hiền phân tích, và đặt vấn đề: “Liệu có nên vẫn tiếp tục giữ trong chương trình phổ thông hay không, khi mà bản thân tác phẩm Chí Phèo không có ý nghĩa nhiều về mặt giáo dục, mà ngược lại, có thể có những tác động xấu về mặt nhận thức của học sinh?”.
Suy nghĩ lệch lạc?
Sau khi bài viết được một báo mạng đăng tải và nhiều trang mạng dẫn lại, quan điểm của tác giả đã khiến dư luận “dậy sóng”, trong đó giới giáo viên dạy văn trong các trường phổ thông là những người bộc lộ phản ứng mạnh mẽ nhất. Một nhà giáo đã nghỉ hưu ở Hà Nội bình luận: “Nhận thức văn học khen chê nó phụ thuộc vào khả năng nhận thức của từng người, nhưng phải xét vào lịch sử sự ra đời của tác phẩm ấy”.
Một cô giáo trẻ bày tỏ: “Hôm nay, em vừa dạy xong phần tác phẩm Chí Phèo cho học sinh, cũng cố gắng gieo vào lòng các bạn trẻ những ý nghĩa và giá trị tốt đẹp, nhân văn có từ nhân vật, tác phẩm và tấm lòng nhà văn. Giờ đọc được suy nghĩ lệch lạc của bạn trẻ này (tác giả Nguyễn Sóng Hiền – phóng viên) bỗng thấy buồn. Bạn ấy đã đem những suy nghĩ nông cạn, hời hợt, méo mó vào việc đánh giá một nhà văn chân chính và một tác phẩm có giá trị”.
Còn cô Nguyễn Hằng Nga, Tổ trưởng tổ văn, Trường THPT Hoài Đức B (Hà Nội) bức xúc: “Nam Cao vốn là đại diện xuất sắc của văn học hiện thực phê phán Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945. Truyện ngắn Chí Phèo của ông là một kiệt tác của văn học Việt Nam thế kỷ 20. Vậy mà hôm nay có một bạn hậu sinh nào đó tuyên bố hùng hồn rằng nên huỷ bỏ việc giảng dạy tác phẩm này khỏi chương trình phổ thông! Thật là đau xót quá! Thương cho nhà văn Nam Cao quá!”.
Cô Nga cũng cho rằng, anh Nguyễn Sóng Hiền đã không nhìn nhân vật này bằng con mắt lịch sử và thời đại của nhân vật, mà đã nhấc Chí Phèo ra khỏi thời đại của anh ta một cách khiên cưỡng. Theo cô Nga, việc cho hành động Chí Phèo xông đến Thị Nở là hiếp dâm không có tính giáo dục là do người đọc đã đọc, cảm tác phẩm một cách hời hợt ở bề ngoài của chi tiết.
Cô Nga phân tích: “Tình yêu mộc mạc và chân thành của Thị Nở với Chí Phèo sẽ không thể có được sau khi bị hiếp dâm! Chả người đàn bà nào lại tự nguyện ở cùng người đàn ông sau khi bị hiếp dâm. Tình yêu ấy chính là chất xúc tác quan trọng để bản chất lương thiện của Chí được đánh thức.
Và bạn nghiên cứu sinh kia đã không hiểu nổi rằng tư tưởng nhân đạo độc đáo của Nam Cao muốn gửi gắm qua tác phẩm chính là ông khẳng định rõ ràng rằng người nông dân dù có bị đẩy vào bước đường cùng, dù bị sống trong lốt quỷ nhưng bản chất lương thiện của họ luôn tiềm ẩn và lúc nào cũng đáng quý trọng. Có lẽ ít có nhà văn nào thương người nông dân được như Nam Cao”.
Không nên mang cách nhìn dung tục hóa vào văn chương
TS văn học Phạm Hữu Cường cho hay quan điểm của tác giả Nguyễn Sóng Hiền là góc độ cá nhân với cách nhìn nhận riêng nhưng có phần sai lệch. Chí Phèo là đại diện cho người nông dân Việt Nam không được sở hữu ruộng đất, bị bần cùng hóa và lưu manh hóa.
Tác giả Sóng Hiền nói Chí Phèo lưu manh chủ yếu do xuất thân mồ côi không cha, không mẹ là không chính xác, không hiểu tác phẩm. Chí Phèo đúng là con hoang nhưng lớn lên với bản chất lương thiện, hơn 20 tuổi vẫn có lòng tự trọng, ý thức nhân phẩm là người tốt.
Sau khi đi tù về, Chí Phèo bị lưu manh hóa vì nhà tù thực dân. Cùng với môi trường ở làng Vũ Đại, Chí Phèo trở thành đầy tớ của Bá Kiến. Bi kịch thứ hai của Chí Phèo là mong muốn trở lại làm người mà không được. Sau khi gặp Thị Nở, anh ta thức tỉnh lương tri.
Về nhân vật Thị Nở, tác giả Sóng Hiền cho rằng cô ta là mô hình con người thiểu năng thì không chính xác. Thực chất, Nam Cao xây dựng con người như Thị Nở, không muốn làm bạn với Chí Phèo, để đại diện cho những người dân không ai muốn làm bạn với hắn, chặn đúng khát khao hoàn lương của nhân vật.
TS Phạm Hữu Cường phân tích nếu Sóng Hiền nhìn nhận việc Chí Phèo cưỡng bức Thị Nở ở vườn chuối là lưu manh thì đó là phát biểu dung tục hóa, quy chụp khi mang quan điểm hiện đại áp đặt với ngày xưa, xã hội áp dụng với văn học.
“Quan điểm này không khác gì trước kia có ý kiến cho rằng tác phẩm Truyện Kiều (Nguyễn Du) là dung tục. Tuy nhiên, điều tác giả muốn nói không phải chuyện Thúy Kiều ở lầu xanh mà là cảm hứng trân trọng tài năng, nhan sắc và thương cảm cho con người”, TS Cường phân tích.
Chí Phèo có phẩm chất tốt đẹp trước khi ở tù, bị lưu manh hóa nhưng khát khao lương thiện vẫn thể hiện rõ ở hình ảnh bát cháo hành và câu nói: “Ai cho tao lương thiện?”. Cảm hứng của Nam Cao là sự trân trọng con người đã bị tàn phá cả linh hồn và thể xác.
“Chúng ta cần phải giữ lại tác phẩm của Nam Cao trong chương trình. Giáo viên giảng như thế nào để học sinh hiểu đúng tác phẩm, bởi trước đó, nó từng bị hiểu sai nhiều lần chứ không phải chỉ bây giờ. Dù như thế nào, tác phẩm này vẫn mang những giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc”, TS Cường khẳng định.
Thầy Trịnh Quỳnh – giáo viên trường THPT Lương Thế Vinh, Nam Định – chia sẻ vốn dĩ văn chương là cánh cửa mà mỗi người mở ra có cái nhìn và cảm nhận khác nhau.
Quan điểm của tác giả Nguyễn Sóng Hiền tưởng như hợp lý, logic nhưng dùng văn hóa, chuẩn mực đạo đức và pháp luật của thời hiện đại để phán xét câu chuyện của xã hội thực dân nửa phong kiến lúc bấy giờ là không phù hợp. Sử dụng điểm nhìn xã hội học khi khám phá một tác phẩm đã làm mất đi tính nhân văn của nó.
Khi đó, chỉ toàn thấy “giai cấp”, “bóc lột”, “sự phản kháng”… để lúc nào cũng thấy “người bị hại”, “hành vi trái pháp luật”, “lên án và cách ly” như thể muốn bỏ tù bất cứ nhân vật nào.
Còn có những điểm nhìn từ chiều sâu văn hóa, chiều sâu con người để thấy đằng sau những sự thật khách quan lạnh lùng là muôn vàn nỗi buồn thương, chua xót dành cho một kiếp người.
Theo Thanh Niên
